Hoogmoed, overmoed en collectieve hebberigheid.
De ondergang van Fortis is veroorzaakt door de hoogmoed en overmoed van de toplui van de financiële dienstengroep, in een klimaat van collectieve hebberigheid.
Uit het debacle zijn maar gedeeltelijk lessen getrokken.
De straf voor de ongeremde hebzucht van de mens - en daarin zit zijn gevoelige, vernietigende kracht - volgt altijd op het moment waarop het lijkt alsof hij nog maar een stap verwijderd is van het gedroomde doel.
'Het is een citaat uit het boek 'Reizen met Herodotos' van de Poolse schrijver-journalist Ryszard Kapuscinski.
Hij formuleert die opmerking naar aanleiding van de lotgevallen van de Perzische heerser Cyrius de Grote, die één veroveringstocht te veel ondernam.
Maar het is evengoed van toepassing op Maurice Lippens die een imperium wilde uitbouwen in de financiële sector, maar met zijn ongebreidelde ambities de val van Fortis veroorzaakte, het grootste drama in de Belgische bedrijfsgeschiedenis van de afgelopen 75 jaar met verreikende gevolgen.
De catastrofe had nog erger kunnen zijn. Door het optreden van de overheid werd het spaargeld van honderdduizenden Belgische gezinnen gevrijwaard - stel u voor dat ook dat verloren zou zijn gegaan.
Maar bijna 70 miljard euro beurswaarde is vernietigd: geld van pensioenfondsen, verzekeraars, andere institutionele beleggers, historische aandeelhouders en vele duizenden particuliere aandeelhouders die ervan dachten dat ze hun kostbare centjes in een goedehuisvaderaandeel hadden belegd. Ze voelen zich begrijpelijker wijze bedrogen. Maar ze staan alleen met hun woede, wanhoop en frustratie.
Hadden ze maar voorzichtiger moeten zijn? Fortis was intrinsiek nochtans een stevige groep.
Dat bewijzen de onderdelen die uit de failliete Fortis-boedel zijn gelicht: Fortis Bank, nu in handen van BNP Paribas, zet puike resultaten neer. Ageas, stilaan verlost van de Fortis-lasten, is een goed draaiende verzekeringsmaatschappij.
Hoe is het dan zo verkeerd kunnen lopen? De oorzaak voor de ondergang van Fortis ligt bij de toenmalige leiding die in haar streven naar groter en meer de elementaire voorzichtigheid, die er bij elke bankier diep ingebakken zou moeten zitten, liet varen: de gewaagde overname van ABN AMRO - een te grote brok voor Fortis - en de gretigheid waarmee de groep zich op gestructureerde kredieten stortte in de jacht op gemakkelijke winsten.
De zaken- bankdivisie van Fortis realiseerde in 2006 een winstgroei van 35 procent en tekende toen voor bijna de helft van de recordwinst van 44 miljard euro die de groep dat jaar realiseerde. Had niemand vragen bij die bonanza?
Een bank is een delicate instelling. Vertrouwen is haar belangrijlate bezit.
Een bank is een instrument om het geld te doen circuleren in de economie. Dat is haar eerste opdracht, niet om zo veel mogelijk geld te verdienen voor eigen rekening.
Wanneer men een bank beschouwt als een gemakkelijke winstmachine in plaats van een nutsbedrijf, dreigen gevaarlijke ontsporingen. Banken en bankiers moeten ten dienst staan van de economie.
De rollen mogen niet worden omgekeerd.
Schuldig verzuim.
De verantwoordelijkheid voorde ondergang van Fortis en de zware schade die daardoor is aangericht, ligt in de eerste plaats bij de toenmalige leiding van de groep.
Bij Maurice Lippens, die zich de economische koning van het land waande - of zelfs van de Benelux -, met zijn kantoor in de vroegere hoofdzetel van de Generale Maatschappij van België in de Brusselse Koningsstraat, met uitzicht links op het parlement en rechts op het paleis. Hij zag Fortis als een middel om een plaats te verwerven in de geschiedenisboeken.
Dat is hem uiteindelijk gelukt. Maar op een andere manier dan hij in gedachten had.
Lippens is een doordrijver: Hij slaagde erin een aantal mensen achter zich te scharen in zijn imperiumdrift. Anderen elimineerde hij.
Als verzekeraar nam hij in 1998 de controle over de Generale Bank, de grootste bank van het land - hij werd ervoor geadeld door koning Albert II -, en omringde hij zich met mensen die het bankmetier niet beheersten: een universiteitsprofessor/politicus, een consultant, een marketeer, enzovoort.
De bekentenis van Lippens dat hij geen bankier was en slechts een oppervlakkige kennis had van die materies kwam rijkelijk laat. Er stonden geen deskundige stuurlui aan het roer toen Fortis in woelig vaarwater kwam. En de nodige checks-and-balances ontbraken.
Op papier bestonden ze wel, in de praktijk werkten ze niet. De raad van bestuur van de financiële groep zat vol internationale zwaargewichten, maar ze hebben hun controletaak nooit ernstig uitgeoefend.
Toen Fortis in de zomer van 2008 in steeds nauwere schoentjes kwam te zitten, is de raad van bestuur niet één keer samen geweest.
Schuldig verzuim is dat. Het management van Fortis en de raad van bestuur zijn de hoofdverantwoordelijken voor het drama dat is gebeurd.
Maar ze zijn niet ter verantwoording geroepen. Dat is stuitend.
Een simpel basisprincipe in de Belgische wetgeving stelt nochtans dat:
'Elke daad van de mens waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden.
'En de schade is duidelijk: de aandeelhouders zagen de waarde van hun aandelen verdampen, de grootste bankinstelling van het land werd noodgedwongen in buitenlandse handen gegeven, de economie kreeg een geweldige dreun. De fout is ook duidelijk. Nu dan?
De verantwoordelijken voor het Fortis-drama beroepen zich op overmacht het faillissement van Lehman joeg een nooit geziene schok door het financieel systeem.
Maar heel wat banken hebben die schok wel kunnen opvangen. Omdat ze minderrisico's hadden genomen.
Stockholmsyndroom :
Opmerkelijk ook is dat Fortis en zijn toplui, toen ze scherp aan de wind voeren, door de toezichthouder nooit tot de orde zijn geroepen. Ook daar ontbraken de noodzakelijke check-and-balances.
Het is een harde les die uit de Fortis-crisis moet worden getrokken: de bankentoezichthouder moet in alle omstandigheden bijzonder alert blijven en moet er rekening mee houden dat er zich extreme situaties kunnen voordoen. Hij mag zich niet inslaap laten wiegen door een lange periode van financiële stabiliteit.
De toezichthouder moet zich toeleggen op zijn kernmetier: het bewaken van de stabiliteit van de financiële instellingen, in het belang van de spaarders, de verzekerden en de belastingbetalers.
Hij mag zich niet laten verleiden tot collusie met de banken die hij dient te bewaken – het stockholmsyndroom.
Het is niet de taak van de toezichthouder om de inspanningen te ondersteunen om Brussel uit te bouwen tot financieel centrum.
Laat dat maar aan anderen over. Ieder zijn job.
De ondergang van Fortis heeft eveneens aangetoond dat Europa in crisissituaties niet bestaat Dan is het elk land voor zich.
Hoewel Fortis een trinationale groep was, viel de last van de redding op de schouders van België alleen.
Europa gaf niet thuis, alle theorieën over de eengemaakte financiële markt ten spijt. De les is dat kleine landen zich geen grote grensoverschrijdende banken kunnen permitteren.
De omvang van de banken in een land moet in verhouding staan tot de draagkracht van de belastingbetalers.
Dat was een ontnuchtering voor België, dat erop gerekend had het wegkwijnen van de industrie een stuk te kunnen compenseren met de ontwikkeling van een sterke financiële dienstensector.
De les is dat er ook daarvoor geen gemakkelijkheidsoplossingen zijn.
Pas als er een echte Europese bankenunie komt, waarbij het financieel bijspringen van probleembanken via een Europees reddingsfond wordt georganiseerd, kan België overwegen zijn banken weer te laten groeien. Maar zover is het nog lang niet.
Opgejut
De vraag is of vijf jaar later alle maatregelen genomen zijn om een herhaling van zo'n drama te voorkomen.
Een simpele oplossing is er niet. Eén sensationele ingreep om bankongelukken voor altijd onmogelijk te maken, bestaat niet.
Er zijn een aantal stappen gedaan banken wordt gevraagd een sterkere kapitaalbuffer aan te leggen, de liquiditeit wordt nauwer bewaakt, bonussen zijn aan banden gelegd.
Tegelijk is ook het vangnet verruimd door de depositowaarborg voor de spaarders uir te breiden. Maar is het genoeg?
Dat is een vraag die pas beantwoord kan worden na de eerste ernstige test in de praktijk.
En is de mentaliteit, het ethisch besef in de bankwereld, echt veranderd? Daarover bestaat gegronde twijfel.
De financiële wereld blijft een heel stuk van de reële economie af staan, de bankiers blijven vastzitten in hun oude gewoonten en in hun aparte logica.
De verleiding van het geld blijft bovendien bestaan, en wie er de hele dag mee omgaat, is er het meest vatbaar voor. Hebzucht hoogmoed en overmoed zijn moeilijk te bannen.
Heel wat bankiers zijn daar te gemakkelijk in meegegaan. Maar zij niet alleen.
De bankiers werden opgejut door aandeelhouders en beleggers die uit waren op hogere dividenden en aandelenkoersen, door financieel analisten die hen aanspoorden om niet tevreden te zijn met minder dan het hoogste rendement.
Toen de Fortis-toplui in augustus 2007 uitpakten met hun gewaagde plan om ABN AMRO over te nemen, werden ze toegejuicht door de aandeelhouders die zich al verlekkerden op al de extra's die hen daardoor in de schoot zouden vallen. En de aandeelhouders van ABN AMRO waren maar al te graag bereid hun bank te verkopen voor een paar zilverlingen meer.
De klanten van de banken wentelen zich nu in een slachtofferrol. Maar ook zij gaan niet helemaal vrijuit. Ook zij wilden de hoogste spaarrentes, de laagste tarieven op hun kredieten.
De bankiers stonden dus van vele kanten onder druk om de winstmachine die ze bedienden te optimaliseren. Tot die uiteindelijk explodeerde, het resultaat van een collectieve hebberigheid.
Dat dáár een belangrijke wortel van het kwaad zit, die conclusie wordt helaas niet getrokken.
De hebberigheid is niet verminderd en vuurt het verzet aan tegen maatregelen die tot doel hebben het banksysteem veiliger te maken: het verzet van de bankiers tegen de inperking van hun bonussen, het verzet van de spaarders tegen een wijziging van de spaarfiscaliteit. Iedereen roept dat veranderingen nodig zijn: Maar niemand wil zelf veranderen.
Inside Fortis.
Hoe stonden de hoofdrolspelers tegenover elkaar tijdens de cruciale maanden in 2008, toen Fortis een van de grootste financiële nachtmerries van België werd?
Hielden ze het hoofd koel? Spraken ze de waarheid?
Vlogen ze elkaar naar de keel? Een exclusieve reconstructie van het koningsdrama aan de hand van het mailverkeer tussen Maurice Lippens, Jean-Paul Votron, Herman Verwilst en andere toplui.
Bron: De Tijd – Nicolas Keszei.
The end.' Zo titelt Maurice Lippens een mail die hij als voorzitter van de raad van bestuur van Fortis naar Dominique Lancksweert stuurt, een Belgische zakenbankier bij de Amerikaanse zakenbank Morgan Stanley. Lippens voelt het einde van Fortis naderen.
Het is 26 september 2008, een vrijdag. Het eerste weekend waarin Fortis gered moet worden, staat voor de deur.
Jean-Paul Servais, de directievoorzitter van de toenmalige financiële waakhond GIA (nu FSMA), eist dat Fortis met een andere bank samengaat. De situatie is ernstig, heel ernstig.
'Dominique, Servais wil dat we samengaan met een andere bank', schrijft Maurice Lippens in die mail. 'Filip (Dierckx red.) spreekt daar op dit moment over met Bergen.
Daarna ontmoeten we Tilmant, en daarna BNP. Maar hoe krijg je zo'n deal rond in een weekend? (eis van Servais).
I need a framework you must, have models. (...)
Board zondag, wellicht Hurry. Maurice.'KBC-baas André Bergen, Michel Tilmant van ING, en de Fransen van BNP Paribas: allemaal worden ze te hulp geroepen.
Lippens' droom om ABN AMRO binnen te halen, valt in duigen. De dag ervoor op 25 september 2008' heeft de directeur-generaal van ABN AMRO, Jan Peter Schmittmann, duidelijk gezegd waar het op staat. In de late namiddag mailt hij Maurice Lippens en Herman Verwilst, de vice-CEO van Fortis. De nummers één en twee, zeg maar.
'lk wil u in het belang van klanten en medewerkers verzoeken al het mogelijke te doen om aansluiting te zoeken bij een kapitaalkrachtige partner.
De onrust wordt m.i. nu te groot en eenregelige persberichten stellen niet meer gerust. Ik wens u veel wijsheid.'
'Zo weinig mogelijk onthullen'
Om te begrijpen hoezeer de situatie ontspoord is, moeten we twee maanden terug in de tijd.
Op 21 september 2007 kondigt Fortis een kapitaalverhoging van 13,4 miljard euro aan. Die operatie dient om een deel van de overname van ABN AMRO te financieren.
De prospectus die bij de operatie hoort, rept met geen woord over de blootstelling aan risicovolle hypotheken, de zogenaamde sub-primes.
Een tiental dagen later krijgt Fortis groen licht van de Europese Commissie om de Nederlandse bank over te nemen.
Op 11 oktober rondt Fortis zijn kapitaalverhoging af en moet het in totaal 24 miljard euro op tafel leggen voor zijn deel in ABN AMRO.
Alleen loopt het niet zoals gepland. Als in maart 2008 de jaarresultaten van 2007 worden voorgesteld, kondigt Fortis een waardevermindering van 2,7 miljard euro aan voor zijn portefeuille risicovolle hypotheken.
De Commissie geeft dan wel groen licht, ze legt ook beperkingen op. Omwille van de gezonde concurrentie moet Fortis een deel van ABN AMRO verkopen.
Op 7 mei 2008 verneemt Gilbert Mittler, financieel directeur van Fortis, dat het bod van Deutsche Bank op dat onderdeel een negatieve impact van ongeveer 1,1 miljard euro zou hebben.
Dat is 800 miljoen meer dan gepland.
Diezelfde dag stuurt de financieel directeur een mail naar Juan Poswick directeur fusies en overnames bij Fortis, en naar Lars Machenil, financieel directeur van Fortis Bank. Mittler omschrijft de tegenslag als 'een serieus probleem'.
Bij Fortis begint men zich vragen te stellen over wat wel en niet publiek moet worden gemaakt.
Op 27 mei 2008 stuurt Mittler een mail naar Jeannine Quaetaert, die op dat moment de juridische dienst van Fortis leidt.
Daarin gaat het onder meer over de 'EC-Remedies, de door Europa verplichte verkoop van bepaalde activiteiten van ABN AMRO.
'Ik heb de hulp en een proactieve opinie van de juridische dienst nodig.
- We schieten goed op wat de EC-Remedies betreft.
- Voor het welzijn van Fortis is het wenselijk dat een 'verkoopakkoord' wordt aangekondigd op 4 augustus, op het moment dat de resultaten van het tweede trimester en de update van de solvabiliteit worden gepubliceerd.
Bedrijfsjuriste Quaetaert is een andere mening toegedaan: er moet worden gecommuniceerd. Dat mailt ze op 7 juni 2008 om 19.35 uur naar Mittler.
'Gilbert, juridisch bekeken (..) kan je niet wachten tot 4 augustus om een deal aan te kondigen die op dit moment eigenlijk wordt voltrokken en waarvan de belangrijkste lijnen en voorwaarden al weken bekend zijn. ( . . .) Bewust en artificieel wachten tot 4 augustus, en informatie die de koers kan beïnvloeden, niet bekendmaken, is niet correct tegenover het publiek en de markten. (...)
Ik wil je aandacht vestigen op de verantwoordelijkheid die jij en de raad yan bestuur ter zake zouden hebben. Ik weet dat dit een vervelende mail is omdat ze je niet helpt een probleem op te lossen.
Sorry, maar ik vind dat het als general counsel mijn verantwoordelijkheid is om je te wijzen op de risico's die je blijkbaar bereid bent te nemen.'
Minder dan tien dagen later - op 16 juni 2008 - herhaalt het tafereel zich.
In een mail die hij om 15.34 uur stuurt, vraagt Mittler opnieuw raad aan Quaetaert.
Dan verwijst hij al naar een kapitaalverhoging van 1,5 miljard euro die op 26 juni wordt uitgevoerd. 'Subject: Notary. Als we een notaris hebben en de raad tekent voor 1,5; tot wanneer hebben we dan een mandaat en wanneer moeten we dat bekendmaken? Thx. G.'
Het hoofd van de juridische dienst antwoordt diezelfde avond nog. Ze windt er geen doekjes om. Haar mail zegt veel over de toenmalige praktijken.
Date: ma/16/2008
From: Jeannine Quaetaert
To: Gilbert Mittler
'Gilbert, je vraag doet me vermoeden dat we andermaal beslist hebben er zo weinig mogelijk over te onthullen en dat we geen waar en begrijpbaar verhaal zullen brengen over onze solvabiliteit.
Dat is in lijn met onze houding tot nu toe, maar niet conform de publicatieverplichting die we als beursgenoteerd bedrijf hebben. (. . .)
Als we beslissen het kapitaal te verhogen - zelfs met een latere lanceringsdag -, dan is het mijn mening dat het gaat om informatie die de koers van het aandeel kan beïnvloeden en dat we niet mogen wachten om die bekend te maken. (...) Best regards. Jeannine'
Het lek.
Op 18 en 19 juni 2008 komt de raad van bestuur van Fortis samen. De situatie is ernstig. De nood aan kapitaal wordt becijferd op 3 à 6 miljardeuro.
Alle mogelijke scenario’s worden bestudeerd en verscheidene oplossingen naar voren geschoven.
Zo is er sprake van een kapitaalverhoging van 1,5 miljard euro en via andere maatregelen nog eens 4 miljard euro in Fortis te pompen. Het tussentijdse dividend zou bijvoorbeeld niet worden uitbetaald.
Anderhalve maand eerder - op 29 april 2008 - heeft dé nummer één van Fortis, Maurice Lippens, de pers verteld dat zoiets het allerlaatste zou zijn dat Fortis zou doen. Het eerste taboe is gesneuveld.
De informatie blijft niet in besloten kring. Nathalie Van Ypersele, een journaliste van het economische weekblad Trends-Tendances, heeft lucht gekregen van de plannen van Fortis.
Op 20 juni meldt ze de CBFA en Lippens dat ze op de hoogte is van de beslissingen die de raad van bestuur het weekend daarvoor genomen heeft.
'We waren echt gechoqueerd dat dergelijke informatie naar de pers werd gelekt', zal Lippens later zeggen tegen de Nederlandse onderzoekers die de val van Fortis moeten bestuderen.
Een intern onderzoek levert niets op, maar men stelt wel vast dat meer dan honderd mensen op de hoogte waren van de ingrepen die de raad van bestuur op 18 en 19 juni overwoog.
Later vertelt een getuige tegen de Nederlandse experts dat de journaliste haar informatie had gekregen van de CBFA.
De financiële waakhond zal dat ontkennen en de experts zullen nooit iemand met vinger kunnen wijzen. De mol werd nooit gevonden, maar de informatie van de betrokkenjournaliste werd ook nooit gepubliceerd.
In verband met het lek stuurt de bedrijfsjuriste op 24 juni 2008, in het begin van de namiddag, een mail naar Herman Verwilst, Gilbert Mittler en Fortis-CEO Jean-Paul Votron. De CBFA dringt erop aan dat Fortis communiceert.
'Heren, deze ochtend nog drong de CBFA erop aan dat we het bestaan van informatie die de koers van het aandeel kan beïnvloeden en onze beslissing om dít niet meteen bekend te maken, officieel zouden aankondigen. (...) In bijlage vindt u een ontwerp , van de brief die de CBFA vandaag nog zou willen ontvangen (minstens per fax of mail).'
Gespierde taal.
Eind juni gaat het nog meer spannen. Om de markt en de aandeelhouders gerust te stellen heeft Votron beslist een deel van zijn salaris en de jaarlijkse bonus van het uitvoerend comité om te zetten in aandelen- Een symbolisch gebaar.
Votron wil het publiek tonen dat hij nog in de toekomst van Fortis gelooft. Hij wil dan ook dat de kwestie op de agenda van de raad van bestuur komt.
Die zal hem uiteindelijk niet volgen. De baas van Fortis is verbolgen en geeft de voorzitter zijn ongezouten mening.
Votrons mail van 25 juni 2008 (verstuurd om 22.10 uur) liegt er niet om.
Date: woe 25/06/2008 22:10
From: Jean-paul Votron
To: Maurice Lippens
'Beste Maurice, Zoals je kunt vermoeden, was ik diep ontgoocheld en verrast door je beslissing om niet in te gaan op mijn voorstel. ( . . .) Ik had verwacht dat dit punt voldoende belangrijk zou zijn om te bespreken met de raad van bestuur. Mijn voorstel zou een uitstekend signaal geweest zijn voor de markten, een signaal dat het uitvoerend comité onvoorwaardelijk achter het bedrijf blijft staan.
Het voorstel van de CEO moest ook de potentiële druk van de markt verlichten voor wat de vergoedingen betreft (die bezorgdheid deel ik allang met jou). Als we morgen onder druk worden gezet (en ik hoop dat zulks niet het geval is), dan heb ik het gevoel dat ik zal moeten bekendmaken dat ik voorstellen aan de voorzitter heb overgemaakt over de vergoedingen van het uitvoerend comité en mijn eigen situatie. Het spijt me dat ik op dit punt zo formeel ben, maar ik kan hier echt niet licht over gaan. Beste groeten. JP'
Het antwoord laat niet lang op zich wachten. Omstreeks 1.00 uur 's ochtends, op 26 juni, antwoordt Lippens op de mail van Votron. Zijn toon is scherp.
Date: do 26/06/2008 01.00
From: Maurice lippens
To: Jean-Paul Votron
‘Jean-Paul,
(...) Denk niet dat je voorzitter onvoorwaardelijk achter jou staat en dat hij het altijd met je eens moet zijn. Dat is mijn rol niet. Je weet trouwens zeer goed dat ik je gesteund heb ( . ..) en hoezeer ik je zal steunen zolang ik dat kan.
(. . ) Ten tweede, denk NOOIT dat ik' licht' over Fortis ga. Ik heb dat 27 jaar lang nooit gedaan en Fortis heeft van mij altijd voorrang gekregen op mijn eigen welzijn. Ook vandaag komt Fortis op de eerste plaats, en ík zal nu niet licht over Fortis beginnen te gaan. Jij trouwens ook niet, denk ik.
Ten derde, jouw uitstekend idee kwam te laat om ' vandaag uitgevoerd te kunnen worden, wat de
verschillende versies ervan ook zijn.
(. . .) Ten vierde, alles wat je schijft heb ik je ook horen zeggen, maar je wil de andere kant van het verhaal blijkbaar niet zien.
Ten vijfde, met alle respect, maar jij en je teams (en ik misschien ook .) zullen de komende uren met ENORME en EXISTENTIËLE vragen over de toekomst van Fortis worden geconfronteerd. We kunnen het nu betreuren dat het niet mogelijk was om jouw ideeën op tafel te gooien, maar de aandacht zou nu helemaal moeten gaan naar de REDDING - en ik bedoel écht REDDING – van Fortis.
Ten zesde, gezien jij de verantwoordelijke CEO bent, moet alles wat je zegt goed zijn voor Fortis.
Ga je naar buiten brengen dat de voorzitter je voorstel heeft geweigerd (wat trouwens niet klopt) Wees dan zeer voorzichtig. NIET voor mij, maar voor het effect op Fortis.
Ik verwittig je: wat je ook zegt, wik en weeg eerst de impact van je woorden op Fortis. Maar ik heb er alle vertrouwen in datje voorzichtig zal zijn.
Als je je echt verongelijkt voelt omdat we je voorstellen niet op tafel hebben kunnen leggen, breng dan toch geen schade toe aan Fortis.
Net zoals jouw mail formeel was, is mijn verwittiging dat ook. En ik ga hier niet licht over, jij trouwens ook niet.
Ik wens je veel geluk morgen (vandaag eigenlijk). Weet dat ik je volledig steun, jou en wat beslist werd. Maar weet ook dat ik zelden zo BANG ben geweest voor de toekomst van Fortis als nu.
Beste groeten. ML’
'Dames en heren, investeer zo snel mogelijk'
De sfeer tussen Lippens en Votron is uiterst gespannen. Deze mailconversatie wordt gevoerd in de nacht voor de aankondiging van een kapitaalverhoging van 1,5 miljard euro, met een discount van 20 procent tegenover de beurskoers. De bewindslui van Fortis, die alles op alles zetten, kondigen tegelijk aan dat het tussentijdse dividend geschrapt wordt en dat het dividend voor 2008 in aandelen wordt uitbetaald.
Die kapitaalverhoging en vooral de schrapping van het tussentijdse dividend pakken iedereen in snelheid.
De markt, de beleggers, de kleine aandeelhouders: de nervositeit slaat toe in alle geledingen van Fortis. Er moet iets gebeuren om de rust terug te brengen en de beslissing toe te lichten.
Daarom is Lippens bereid te antwoorden op de vragen van 'Terzake', het actualiteitsprogramma op de VRT.
Het interview, dat op 27 juni 2008 wordt opgenomen, wordt om 20.00 uur uitgezonden.
Sommige van zijn antwoorden roepen serieuze vragen op als ze naast zijn mailverkeer met Votron van de avond ervoor worden gelegd.
In het begin van het interview vraagt VRT-journalist Lieven Verstraete hem meteen of Fortis geconfronteerd wordt met een grote vertrouwenscrisis.
'Helemaal niet', antwoordt Lippens, die erbij zegt dat het aandeel Fortis nog altijd heel sterk en waardevol is.
‘We hebben beslist ons in moeilijke omstandigheden nogmaals te versterken. Fortis ziet er dus nog sterker uit dan in het verleden.'
Ook de rest van het interview serveert de voorzitter van de raad van bestuur dezelfde boodschap.
'Als de mensen goed begrijpen wat er gebeurt en waarom we dit doen, zullen ze ongetwijfeld nog meer vertrouwen in Fortis hebben dan in het verleden.'
Inderdaad: er moet een geruststellende en overtuigende boodschap komen, om zo de storm door te komen.
Want stormen doet het serieus.
Op de vraag of Votron kan aanblijven, maakt Lippens een vergelijking tussen een politicus en een staatsman.
De eerste denkt alleen aan de volgende verkiezingen terwijl de tweede op lange termijn denkt.
'Meneer Votron is een staatsman. Hij kijkt naar wat goed is voorde toekomst van Fortis.' 'lk wil geen andere leider', zegt Lippens nog. 'In volle storm schiet je niet op de kapitein.'
Om af te ronden zegt Lippens dat het moeilijkste achter de rug is.
'Ik zou moeten zeggen: dames en heren, investeer zo snel als u kunt.'
'De reputatie van Fortis is gesloopt'
Twee dagen na de verrassende aankondiging van de kapitaalverhoging vertrekt Votron op vakantie. De pers ziet daar geen goed signaal in, Het Nieuwsblad neemt de Fortis-topman op de korrel.
Twee dagen later, op 20 juni 2008, komt hij al terug naar België. Het zal een lange zomer worden.
Diezelfde dag slaat de paniek weer toe. Lippens stuurt een alarmerende mail naar de belangrijkste bewindslui van Fortis: CEO Jean-Paul Votron, vice-CEO Herman Verwilst, financieel directeur Gilbert
Mittler en Filip Dierckx, het hoofd van de zakenbank. Voorzitter Lippens stelt zich vragen over de communicatie van Fortis.
'We moeten ervoor zorgen dat we snel zeer solide juridische steun van buitenaf hebben om ons te verdedigen voor rechtbanken in Nederland en België. We zitten diep in de problemen en kunnen tegen een proces aankijken. Ik hoop alleen dat wat ik gedaan heb, op basis van wat men me gezegd heeft, zich niet tegen mij zal keren zoals tal van andere dingen vandaag. We moeten ons voorbereiden op het allerergste en alle hens aan dek roepen.'
Acht minuten later krijgt Lippens al antwoord van Mittler, die in een kristallen bol lijkt te kijken.
'Maurice, in alle vriendschap en vertrouwen kan ik je bevestigen dat alles wat we publiceren en alle informatie die je krijgt correct en volledig is. Ik wil je ook vragen om dergelijke mails niet meer te sturen, want die laten sporen achter.'
Ook Votron stuurt op 30 juni een veelzeggende mail, naar Camille Fohl, lid van het uitvoerend comité, en naar Filip Dierckx. Er is onder andere sprake van de evolutie van het Fortis-aandeel.
'Het ís tijdens al uw contacten vandaag (voorzitter, klanten, aandeelhouders, werknemers) van essentieel belang dat u rust brengt. Er is veel kritiek zoals verwacht. (. . ) Maurice zegt dat de reputatie van Fortis gesloopt is.'
Tienduizend banen bedreigd.
Op 7 juli 2008 brengt Lippens Votron op de hoogte dat hij hem niet langer steunt. CEO Votron weet het nog niet, maar zijn uren zijn geteld. Het ballet van de advocaten kan beginnen om zijn contract zo vlot mogelijk, te beëindigen. Jacques Manardo, een niet-uitvoerend bestuurder van Fortis, heeft ondertussen met Lippens gebeld over het vertrek van Votron.
'Het was een schok voor mij en een duidelijk signaal dat er interne spanningen waren waarover wij nooit zijn ingelicht', zal Manardo later zeggen tegen de Nederlandse experts die de ontmanteling van Fortis analyseren.
Tijdens het strafrechtelijk onderzoek, uitgevoerd door de Brusselse onderzoekrechter Jeroen Burm, hebben de speurders van de federale gerechtelijke politie ook notitieboekjes in beslag genomen van Frédéric Van Gheluwe, hoofd Capital Markets. Die had de gewoonte alle verslagen van vergaderingen in een atomaschriftje te noteren. Een echte goudmijn voor wie wil weten hoe Fortis intern functioneerde.
Van Gheluwe noteert onder andere de inhoud van een gesprek met Filip Dierckx, die hem op 10 juli 2008 omstreeks 15.00 uur belt. Hij schrijft in telegramstijl, maar de inhoud zeer uitgebreid.
De oorlog tussen de bazen woedt volop.
'10 juli 2008. Telefoon van Filip omstreeks 3PM. JPV gooit hem buiten! Morgen is er een Fortis Board.
Het wordt ML><JPV. ML wil dat JPV opstapt. JPV wil dat FD verdwijnt, ML heeft volgens FD geen vertrouwen meer in JPV. JPV stelde een plan voor om 'Fortis erbovenop te helpen'. FD out, 10.000 FTE's out, etc... ML wil HV als CEO. Ik denk dat ML + FD/HV het zullen halen.. . Anders vrees ik dat de markt ons met de grond gelijk maakt.
Het staat er allemaal. Tijd om te ontcijferen. Dierckx telefoneert op 10 juli omstreeks 15.00 uur naar Van Gheluwe. Dierckx laat weten dat Votron hem aan de deur wil zetten en dat er de volgende dag, 11 juli, tijdens een raad van bestuur over zal worden gepraat. Van Gheluwe verneemt ook dat Lippens en Votron recht tegenover elkaar zullen staan. En dan begint het zandbakgevecht.
Lippens wil dat Votron opstapt. Votron wil dat Dierckx verdwijnt. Lippens heeft volgens Dierckx geen vertrouwen meer in Votron.
Daarna wordt gepraat over een plan dat Votron heeft opgesteld om 'Fortis erbovenop te helpen. Hij kiest daarbij niet voor halve maatregelen.
Het wordt duidelijk dat hij af wil van Filip Dierckx maar hij overweegt ook 10.000 jobs te schrappen.
Nog altijd op 10 juli, maar dan 's avonds, belt Dierckx opnieuw met-Van Gheluwe om te zeggen dat hij zonet gedreigd heeft ontslag te nemen.
De raad van bestuur zou zijn benoeming als CEO nooit aanvaard hebben. Uiteindelijk zal hij nog twee maanden hoofd van de zakenbankafdeling blijven en zal hij in september een uitgebluste Verwilst als CEO vervangen.
De val van Votron
Op 11 juli 2008 vergadert de raad van bestuur van Fortis in de Lotharingenzaal in de Koningsstraat in Brussel, waar de hoofdzetel van de bank-verzekeraar gevestigd is.
Philippe Bodson, een van de belangrijke bestuurders, was in Australië maar is zo snel als hij kon terug gekomen naar België.
Het onderstreept het belang van de bijeenkomst. Votron bijt van zich af, verdedigt zijn standpunt en probeert zijn vel te redden met een presentatie die een veelzeggende titel draagt:
'Are we managed by activists and journalists?'
Lippens deelt mee dat hij voor het einde van het jaar ontslag neemt als de raad beslist dat Votron aanblijft.
De voorzitter van de raad van bestuur trekt aan het langste eind. Votron neemt ontslag en Verwilst wordt aangesteld als tijdelijke CEO.
Votron heeft die episode nooit verwekt. Dat liet hij afgelopen zomer tussen de regels lezen in een interview in De Tijd.
Maar hij praat er ook op een directere manier over met de Nederlandse deskundigen van de Ondernemingskamer.
‘Als ik na 11 juli was gebleven, dan zaten we hier vandaag niet', stelt hij.
'Ik weet dat ik toen bijna de enige was die niet alleen het solvabiliteitsplan strikt kon uitvoeren - dat de raad van bestuur goedgekeurd had -, maar die ook maatregelen op korte termijn kon nemen om Fortis tijdens de crisis overeind te houden.’
'Mijn obsessie is en blijft die elfde juli. Wat had ik anders kunnen doen? De raad van bestuur andere argumenten bezorgen om de bestuurders ervan te overtuigen dat ze op het punt stonden de slechtst mogelijke beslissing voor het bedrijf te nemen? Wat had ik anders kunnen doen om zeker te zijn dat ze me zouden volgen?'
De Nederlandse experts stippen in hun rapport nog twee andere verklaringen van de vroegere CEO van Fortis aan.
'lk voel me niet verantwoordelijk voor de val van Fortis en ik weet zeker dat Fortis niet was ingestort als ik was gebleven.'
En: 'waarom heeft de markt zich rond Fortis gesloten? Omdat ze vastgesteld heeft dat na mijn vertrek nooit echt iets verwezenlijkt is.' ,
In 2008 beleeft Fortis een zeer bewogen zomer. Op 15 juli worden bijna 16.000 transacties geregistreerd, vooral aandelen die verkocht worden.
Aan het einde van de dag is het aandeel 8,64 euro waard, een daling van 11,4 procent. In de loop van de dag was het aandeel gezakt tot 7,76 euro, wat sinds 1995 niet meer gebeurd was.
Ondanks alles lijkt Lippens er nog altijd in te geloven.
Ten bewijze: een aankoop van 80.000 Fortis-aandelen ter waarde van 72.000 euro.
Volgens de gegevens van de website van de CBFA is dat de laatste grote aankoop van Fortis-aandelen in 2008.
Nood aan leadership.
September 2008 zal voor Fortis helemaal dodelijk zijn. Op 15 september wordt Lehman Brothers failliet verklaard.
De volgende dag nationaliseren de Amerikaanse autoriteiten de verzekeraar AlG en twee dagen later gaat het Britse HBOS in op het overnameaanbod van eveneens Britse Lloyds TSB.
Op 17 september stuurt Jan Van Rutte, de voorzitter van het directiecomité van Fortis Bank Nederland, 's ochtend vroeg een mail naar Verwilst, Dierckx en Lex Kloosterman, lid van het uitvoerend comité. Het gonst van de geruchten, en die brengen geen goed nieuws.
'Herman, Lex, Filip, de turbulentie en de geruchten van de voorbije dagen, vooral gisteren, hebben ertoe geleid dat de klanten grote bedragen versluizen naar andere banken.
Niet alleen in Retail of private banking, maar ook professionele klanten. (...)
Ik besef dat het moeilijk is de strijd aan te binden tegen geruchten, maar misschien kunnen we meer verklaringen afleggen die ook meer rechtstreeks tot de markten gericht zijn zodat we meer manoeuvreruimte krijgen. Als er morgen weer dergelijke geruchten opduiken, moeten we dan niet aan onze regulatoren vragen om te bevestigen dat we aan de normen beantwoorden?'
Ook David Moucheron, de verkoopdirecteur van Fortis Bank, stuurt die dag een erg verontruste mail.
'Wat we volgens mij nog het meest nodig hebben, waar we echt op wachten, dat is duidelijk leadership. (. ..)
Er is geen duidelijke, op een consensus stoelende optie voor de situatie waarin we ons bevinden. Maar onze positie niet versterken en ze in een zeer nabije toekomst ook niet verduidelijken, is het slechtste wat we kunnen doen. De mensen in de organisatie verwachten dat jullie met de volste overtuiging informatie geven over de richting die we uitgaan. Ze zijn bereid jullie te volgen, jullie en de raad van bestuur in de richting die jullie aangeven. Maar dan moeten we dringend zo'n richting hebben.'
Alles raakt in een stroomversnelling. Om 17.33 uur stuurt Lippens een mail naar Dierckx. Hij legt uit dat twee bankiers van Goldman Sachs denken dat Fortis op een groot liquiditeitsprobleem afstevent en dat de geldvoorraad de komende dagenvolledig zal opdrogen.
Om 19.28 uur stuurt Mittler een mail naar Lippens. Hij stelt voor een partner te zoeken. Een uur later antwoordt de voorzitter van de raad van bestuur dat hij die mening niet deelt, maar meer voelt voor desinvesteringen. De volgende dag, 18 september, stuurt Verwilst om 11.25 uur een mail naar Lippens en Dierckx.
Hij brengt verslag uit van een vergadering met CBFA-directievoorzitter Jean-Paul Servais.
'Onderwerp: CBFA - dringend. Maurice, Filip,
Aangezien jullie later vandaag beiden een afspraak hebben met de CBFA" stuur ik een samenvatting van mijn ontmoeting met Servais, die een uur duurde.
Algemene teneur: verontrust en gespannen.
- De kwaliteit van de informatie die ze van ons krijgen, wordt als onvoldoende beoordeeld.
- De voorzitter zou op een proactieve manier geïnformeerd willen worden.
- Situatie op het niveau van het management (werkt het?). (...)
Aarzel niet me Le bellen als je meer info wil. Best. Herman.'
Sense of urgency.
Dies Donker, bij Fortis verantwoordelijk voor de relaties met de investeerders, stuurt diezelfde 18 de september om 17.35 uur een bericht naar Verwilst met feedback die hij van een bevriende analist heeft gekregen. Die beweert dat de markt twijfelt of Fortis nog wel activa kan verkopen.
Hij betwijfelt zelfs of er wel voldoende 'sense of urgency' is bij Fortis. Hij geeft de raad nog in september te verkopen.
Voorts zegt Donker over zijn vriend:
'Hij heeft expliciet gezegd 'deze maand', niet dit jaar. Hij zei dat als anderen in staat waren volledige afdelingen of zelfs volledige banken in een weekend tijd te verkopen, er geen enkele reden is waarom Fortis geen belangrijke desinvestering kan aankondigen in de laatste drie maanden van het jaar. Hij zei ook dat de gevolgen desastreus zouden zijn als we in de komende weken geen aankondiging doen.'
Op 19 september voelt Verwilst zich onwel. Alleen Lippens en Servais weten op dat moment dat hij anderhalve maand zal wegblijven. Brute pech. Fortis verliest in volle storm zijn stuurman.
Wat Lippens twee dagen eerder weigerde te overwegen, keert nu terug op tafel. Fortis zoekt een partner.
Dat blijkt heel duidelijk in een mail die Mittler om 14.25 uur naar Lippens stuurt.
'Ik heb de naam' haven' (harbor) gegeven aan het project waarover we het deze ochtend hadden. Fortis is de 'boot' en de potentiële partner is 'water'.
Niet echt fantasierijk, maar het zegt duidelijk wat het betekent -
Een kwartier eerder stuurde Mittler al een ander bericht naar Lippens om te melden dat de zakenbank Merrill Lynch een mandaat heeft gekregen om te praten met een van de kandidaten op de lijst van het project 'harbor', en om het boekenonderzoek door de potentiële kandidaten voor te bereiden. De belangrijkste bewindslui van Fortis raken bevangen door paniek.
Diezelfde 19 de september stuurt Lippens als voorbereiding op een vergadering van het uitvoerend comité een mail naar Verwilst.
'Ik zou ook willen onderstrepen dat het geen optie is om aan de raad van bestuur en de buitenwereld te melden dat we nog altijd werken aan een verkoop van activa, aangezien de markt ons niet gelooft,.{...)We moeten de komende dagen kunnen aankondigen dat we verscheidene activa verkocht HEBBEN, of de een of andere deal HEBBEN getekend, maar eigenlijk is het zelfs nodig dat we iets veel substantiëler aankondigen. Het zou pijnlijk kunnen zijn, maar we moeten een paar familiejuwelenverkopen om te overleven
(.. )
Tot slot denk ik dat we plan B of C moeten overwegen in deze genadeloze wereld, waar - naMerrill Lynch en HBOS - alle blikken op ons gericht zijn. Deze vergadering van het uitvoerend comité is van cruciaal belang, en ik verwacht van ieder lid dat hij snel een oplossing vindt en eraan meewerkt om Fortis te laten overleven.' Een partner zoeken, het overleven van Fortis, codenamen: de situatie is zeer ernstig.
'Uw geld is veilig bij Fortis’
Ondertussen wordt intern nog altijd gezocht naar een kandidaat om samen te gaan met Fortis.
Lippens verwittigt Mittler.'Als ooit het gerucht de ronde doet dat we op zoek zijn naar een harbor, dan is dat een regelrechte ramp.'
De volgende dag wordt alles in gereedheid gebracht voor de strijd. Er zijn geen taboes meer: alle departementen worden onder de loep genomen om eventueel te verkopen.
Lippens stuurt op 25 september een mail naar de Amerikaanse zakenbank Morgan Stanley.
'Er is een alternatief: de bank verkopen en de verzekeringen houden. U zou dat ook moeten uittesten.' Het moge duidelijk zijn: alles kan.
Diezelfde dag om 9.28 uur mailt David Moucheron de verkoopdirecteur van Fortis Bank, naar Herman Verwilst dat het schip op zicht rondvaart, zonder duidelijke koers. Dat wordt steeds negatiever ervaren.
‘Afhankelijk van je toestand zul je misschien maatregelen moeten nemen om erop toe te zien dat we niet in een situatie verzeilen waarin de perceptie van een bedrijf zonder leiding desastreuse gevolgen heeft op je situatie en de situatie van de hele groep.'
Later op de dag trekt Peter Vandekerckhove, hoofd van het Belgische kantorennetwerk van Fortis, eveneens aan de alarmbel.
Hij weet niet meer wat hij moet vertellen tegen zijn klanten en zijn personeel.
'Ik vertel telkens weer hetzelfde verhaal, met overtuiging en vol goede moed: uw geld is veilig bij Fortis, we hebben een plan. Het is moeilijk maar uw geld is veilig. Dat wordt bevestigd door de ingrepen die de jongste weken in de verenigde staten werden uitgevoerd. (.,.) De laatste reacties van de markten spelen ons serieus parten, en de hele situatie begint serieus wat aan geloofwaardigheid in te boeten. (.. .) Om eerlijk te zijn, ik zou niet graag op een mooie ochtend wakker worden in de wetenschap dat mijn reputatie volledig gesloopt is (...) omdat ik niet wist wat er aan de hand was. Verwittig me dus zodra ik een ander verhaal moet vertellen’
Vrijdag 26 september om 7.46 uur stuurt Verwilst, die nog altijd thuis zit, een mail naar Filip Dierckx.
‘Filip, bedankt dat je de voorbije dagen tussenbeide bent gekomen. Ik veronderstel dat het daar een hel is. In verband met het uitvoerend comité vandaag:Ik hoop dat ik niet klink als een versleten plaat, maar is er niets dat we NU (of ten laatste maandag) kunnen aankondigen, en dat de verkoop , van de actief van de bank inhoudt? Ik blijf ervan overtuigd dat dat het verschil kan maken.'
Bijna tegelijk belt Dierckx Verwilst op en vraagt hem naar het kantoor te komen en te helpen. Ongeveer een uur en drie kwartier later stuurt Vewilst een mail vanuit zijn auto naar Dierckx om te zeggen dat hij eraan komt.
'Subject: NOW. Filip, ik kom naar kantoor, k zal doen wat nodig is. We kunnen onze communicatie naar de media op elkaar afstemmen. Onze press office dringt erop aan iets te doen tegen 11.30 uur. Best.'
Die ochtend zoeken de Fortis-toplui al druk naar potentiële partners. Dierckx belt KBC op. Lippens heeft contacten met Santander, BNP Paribas en Crédit Agricole. Mittler praat eveneens met de mensen van Santander.
Eerder op die cruciale 26 ste september krijgt Frédéric Van Gheluwe, hoofd van de afdeling capital markets, telefoon van Dierckx.
Zoals hij dat gewoon is, neemt Van Gheluwe een van zijn atomaschriftjes om de inhoud van de conversatie in telegramstijl te noteren:
- 7.20 uur, telefoon met Filip. Feedback van zijn vergadering met CBFA
- Aanwezig Servais,(André, red)Bergen(KBC),Miller(Dexia),(Erik, red)Dralans (ING) en Dierckx (Fortis).
- Iedereen ziet af.
- Fortis + dan de andere. Akkoord voor onderlinge steun op vraag van de CBFA. In de gang vraagt Filip aan André om te helpen. Antwoord: waarom niet? De CBFA vraagt Filip officieel een overnemer te zoeken.,
'Fortis 1 en Fortis 2'
Halverwege de voormiddag stuurt Mittler een mail naar Lippens en Verwilst een laatste poging hen te overtuigen van de ontsnappingsroute die hij voorbereid heeft Dit is het verhaal van een financiële instelling X die nooit op de voorgrond zal treden.
'Hierna het korte scenario dat ik met Herman besproken heb. Herman kent de achtergrond en weet hoe ik de deal heb ingeleid. Ik heb beloofd om het hierover alleen met jullie twee te hebben. Een lek kan het hele idee kelderen. Het scenario zou opnieuw bekeken moeten worden, en bijgestuurd, maar dít zijn de grote lijnen.
1) X brengt zijn verzekeringsactiviteiten en asset management (vermogensbeheer, red.) onder in Fortis. Op die manier kan X zijn kapitaal verhogen en zijn solvabiliteit verbeteren. ( . . ) 2) Fortis hergroepeert (nieuw en oud) asset management en verzekeringen in'Fortis 1, en de bank en de holding in, Fortis 2’
3) X 'ruilt ' zijn Fortis-aandelen voor aandelen in Fortis 2 (bank). 4) X herkapitaliseert Fortis Bank.
Conclusie: X krijgt de bank in handen (houdt van private banking) en is uit zijn asset managementactiviteiten gestapt. De aandeelhouders van Fortis eindigen met een grotere activiteit Verzekeringen en Asset Management, en geen bank meer.,
Om 10.38 uur antwoordt Lippens.
'Ik vrees dat dit veel te veel tijd vergt. Want de tijd vliegt. Dat kan nooit rond geraken voor het weekend denk ik.'
Na overleg met Verwilst stuurt hij om 13.41 uur een mail naar Mittler.
'Gilbert, Herman en ik zijn akkoord om te zeggen dat X zou moeten komen met een voorstel voor het geheel, niet voor onderdelen.'
Vier minuten later houdt financieel directeur Mittler voet bij stuk en probeert hij andermaal om, dit keer, Verwilst te overtuigen.
From: Gilbert Mittler
To: Herman Verwilst
Woorden zullen ons niet redden, we hebben nood aan daden. Als we dat willen, dan is er meteen een deal. X en Fortis herstructureren hun activiteiten. X neemt de bankactiviteiten over en de twee partners creëren een van de belangrijkste verzekeringsbedrijven van Europa en een top global asset manager. We hebben dat doorgenomen met X, ze wachten op ons telefoontje.’
Na onderzoek van De Tijd blijkt dat X de Spaanse bank Santander is, een van de partners van het consortium dat gevormd was om ABN AMRO over te nemen. Maar het verwachte telefoontje komt er niet. Een deal evenmin.
'Neem de Thalys’
Tegelijk krijgen een aantal kaderleden van BNP Paribas een eerder cryptische sms van hun directie.
'Neem de Thalys of Eurostarrichting Brussel. Instructies volgen.
' CBFA-voorzitter Jean-paul Servais heeft eerder die dag aan Baudouin Prot, de grote baas van BNP Paribas, gezegd dat de Franse bank toegang krijgt tot de boeken van Fortis.
Om 20.00 uur komen zo'n zestig specialisten van de Franse bank aan in de dataroom, de plaats waar alle financiële gegevens gecentraliseerd zijn.
Ze beginnen de gegevens van Fortis naarstig uit te pluizen.
' De volgende dag 27 september, krijgt Fortis bezoek van ING, BNP Paribas, Munich Re - de grootste herverzekeraar ter wereld - en de Nederlandse verzekeraar Aegon.
Een andere dataroom wordt discreet ingericht voor de Federale participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM), de financiële arm van de Belgische regering.
Als de onderhandelingen met de ene of de andere overnemer stranden, dan kan een nationalisering bestudeerd worden.
Ondertussen zijn ook Wouter Bos, de Nederlandse minister van Financiën, samen met zijn onderhandelaar Bernard ter Haar in Brussel aangekomen.
Om 13.53 uur stuurt Lode Willems, directeur externe aangelegenheden bij Fortis, een mail naar Lars Machenil, financieel directeur van Fortis Bank
Dit keer wordt de situatie van de Nederlanders onder de loep genomen.
'Is er nieuws van ING of Rabo? Ik denk dat we de druk op de Nederlandse autoriteiten sterk (maar stap voor stap) kunnen verhogen, maar de Belgische autoriteiten moeten ze (de Nederlanders, red.) er volledig bij betrekken(zoals ik gezegd heb aan de adviseur van de Belgische premier). Ik zie twee mogelijkheden voor een Nederlands politicus om dat te kunnen verantwoorden in zijn land:
- Fortis NL helpen (14.000 mensen in verzekeringen en bank)
- een Nederlandse bank helpen om ABN AMRO te kopen zonder schade toe te brengen aan Fortis = ttz de verkoop is neutraal in termen van solvabiliteit. In beide gevallen doet de NL regering iets dat het land ten goede komt, in geval 2 iets meer dan in geval 2 (. . .) Bos en Ter Haar zíjn in Brussel aangekomen, Atlanta Hotel, ze vergaderen daar om 15.00 uur met de CBFA Net Ter Haar gesproken: ze zijn woedend omdat de Belgische autoriteiten hen erbuiten hebben gehouden. Alles is betwistbaar.' (. . .) Het zou kunnen dat Filip de Belgische PM (eerste minister; red.) moet opbellen.'
Complete chaos
27 september wordt een eindeloos lange dag. Om 21.00 uur worden Lippens, Dierckx en Philippe Bodson ontvangen door de CBFA.
Behalve voorzitter Servais zijn ook Luc Coene en Peter Praet aanwezig, respectievelijk vicegouverneur en directeur van de Nationale Bank, en Rudi Bonte, bij de CBFA verantwoordelijk voor het toezicht op de banken Jean-Paul Servais steekt trillend van woede van wal.
'Fortis is een complete chaos, jullie zullen in de encyclopedieën, staan als de architecten van de nieuwe crisis van 1929.Jullie hebben het hele Europese financiële systeem in gevaar gebracht. Jullie zijn allemaal echte klunzen. We zullen jullie allemaal buitengooien en de groep nationaliseren voor een symbolische euro.'
Op 28 september voelt Lippens zich niet lekker. Hij belt Bodson op en zegt hem dat hij van de dokter thuis moet blijven. Zijn positie is onhoudbaar geworden.
Om 10.00 uur belt Lippens, met Kristof Marcours, de secretaris van Fortis, en zegt dat hij ontslag heeft genomen.
Jean-Claude Trichet, de toenmalige voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), is ondertussen in Brussel en laat verstaan dat de bank gered moet worden.
Doodskus
De onderhandelingen tussen de Belgische, de Nederlandse en de Luxemburgse overheid lopen voort. Om 21.00 uur stuurt David Moucheron, verkoopdirecteur van Fortis Bank een mail naar zijn CFO Lars Machenil. De kogel blijkt nog lang niet door de kerk.
'We hebben geen liquiditeiten als er geen akkoord is.' De markt opent over 60 minuten. Als Quaden (Guy Quaden, de toenmalige gouverneur van de Nationale Bank van België, red.) de noodleningen van de Nationale Bank niet goedkeurt in de komende 30 minuten, dan kunnen we allemaal naar huis'
De mensen van de CBFA hebben al rondgebeld, maar als je in de Wetstraat bent, breng het dan alsjeblieft ter sprake. Dit is de doodskus. Ze zouden minstens de lijn moeten openen, vanavond, zelfs als er geen akkoord bereikt is'
Om 22.15 uur mailt David Moucheron Lars Machenil en Fortis-secretaris Kristof Marcours.
'Nog geen deal zeker. De Belgische 47 zijn zeker, Luxemburg ook. Alleen Nederland is niet zeker. Het laatste wat we hoorden is 5 miljard'
Vijf minuten later stuurt Machenil een mail.
'We hebben een deal. 4,7 + 2,5 + 4 miljard injectie' We behouden AA als te verkopen participatie zodra de prijzen een serieus niveau bereiken'
Rond middernacht keert Dierckx terug naar de raad van bestuur die hij eerder had verlaten. De bestuurders tekenen tegen wil en dank. Het is 00.47 uur'
Nederlandse koerswijziging.
De problemen zijn daarmee niet van de baan In de daaropvolgende week duurt het lang vooraleer Nederland zijn participatie stort. Er lijkt ergens iets vast te zitten.
Lode Willems, verantwoordelijk voor externe relaties bij Fortis, stuurt op 30 september een mail naar Lex Kloosterman en Camille Fohl, beiden lid van het uitvoerend comité, Machenil en Dierckkx.
De boodschap is verontrustend
'Collega's, het is heel duidelijk, ik heb het uit gezaghebbende bron - hij heeft het bevestigd - dat Bos (wouter Bos, de Nederlandse minister van Financiën red) bij de DNB (Nederlandse centrale bank, red') zijn 'wens' heeft uitgedrukt dat de deal niet doorgaat. (...) Het grootste probleem is dat de DNB gezegd heeft dat ze het licht op groen zou zetten. Hoe kunnen ze een dossier opstellen om dan het tegenovergestelde te doen, dat is de vraag…’
In de loop van de avond belt de voorzitter van de Nederlandse centrale bank Jean-Paul Servais op. 'we zullen de 4 miljard niet storten.
'De Nederlanders hebben immers vernomen dat de Belgische regering een pandrecht heeft op de Nederlandse verzekeringsactiviteiten van Fortis.
Daardoor kunnen de Belgen activa in bezit nemen als het akkoord niet gerespecteerd wordt.
De Nederlanders zijn daarover niet te spreken en keren naar Brussel terug om nieuwe onderhandelingen op te starten en alle Nederlandse Fortis-activiteiten te nationaliseren.
Op 2 oktober om 13.41 uur stuurt David Moucheron een mail naar Alain Deschënes, operationeel directeur (COO) van Fortis'
' We vliegen nog altijd, maar we zitten bijna zonder brandstof, en daar probeert Filip nu over te onderhandelen met de DNB'
‘The end' (bis)
De volgende dag, op 3 oktober 2008, na sluiting van de beurs, kondigt Fortis uiteindelijk aan dat de Nederlandse regering Fortis Bank Nederland, de Nederlandse verzekeringsactiviteiten en de participatie van Fortis in ABN AMRO overneemt voor 16,8 miljard euro. Daarmee komt een einde aan de droom van Maurice Lippens. De reus op lemen voeten is door de knieën gegaan'
Daar eindigt het verhaal niet. Op 5 oktober wordt om 22.30 uur een persconferentie georganiseerd. Fortis Bank zelf wordt dan toch overgenomen door BNP Paribas.
De volgende dag bekrachtigt de raad van bestuur van Fortis de verkoop. Het spel is gespeeld, of toch bijna.
De kleine Fortis aandeelhouders' vertegenwoordigd door advocaat Mischaël Modrikamen, spannen in de daaropvolgende dagen een kort geding aan bij de Brusselse handelsrechtbank om de ontmanteling van Fortis te laten schorsen'.
Hoewel ze een paar overwinningen boeken, zullen de kleine aandeelhouders hun slag uiteindelijk niet thuishalen.
Vandaag lopende juridische procedures nog altijd op verscheidene fronten, gesteund door onder andere het bureau Deminor of advocaat Laurent Arnaud.
De aandeelhouders willen nog altijd weten wat er gebeurd is. Hoe iets dat men beschouwde als een investering van een goede huisvader, een financiële nachtmerrie werd zoals ons land er nog nooit één beleefde'
‘The end,’ De mail die Lippens op 26 september naar de Belgische zakenbankier Dominique Lanckweert van Morgan Stanley stuurde, was een soort profetie die een week te vroeg werd verstuurd.
'The end' als het einde van een verhaal, van een visie, van een grote uitdaging'
Bron: De Tijd 21 september 2013. Stefaan Michielsen Senior writer De Tijd
‘De val van Fortis’ is een uitgave van Mediafin. Bijlage bij de Tijd van 21 september 2013.
Coördinatie: Henk Dheendene Eindredactie: Charlotte Van Dyck Vormgeving: Jan Nelis
Verantwoordelijke uitgever: Dirk Velghe, Havenlaan 86 C, bus 309, 1000 Brussel